فوبیا چیست و چگونه می توان آن را درمان کرد؟

فوبیا با ترس تفاوت عمده ای دارد. ترس یک واکنش طبیعی در موجودات زنده به هنگام مواجهه با خطر به منظور محافظت است. هنگام مواجهه با خطر، سیستم عصبی سمپاتیک با ترشح هورمون آدرنالین واکنش «مبارزه یا فرار» را فعال می‌سازد. تجمع آدرنالین انسان را آماده می‌سازد تا در برابر تهدید؛ پنهان یا مبارزه و یا فرار کند. هم‌چنین آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب و جریان بیشتر خون در عضلات بدن می‌شود و در نتیجه فرد می‌تواند در شرایط اضطراری مناسب ترین عکس‌ العمل را نشان دهد. به علاوه در این حالت قند خون نیز بالا می‌رود و در نتیجه انرژی بدن بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی، جسم و روان گوش به زنگ و آماده‌ی عمل است. پس در موقعیت‌ های خطرناک، ترس یک واکنش طبیعی و حتی مفید و نجات‌ دهنده است.

اما از طرف دیگر، فوبیا ترس بیمار گونه ای است که به شدت مبالغه‌ آمیز و حتی توهمی است. به عبارت دیگر، مقدار ترسی که تجربه می‌ شود متناسب با منبع و علت ترس نیست و این نه تنها مفید و نجات‌ دهنده نیست، بلکه سبب محدودیت‌ فعالیت‌های فرد شده و بر زندگی روزمرۀ او تأثیر منفی به جا می‌گذارد.

فوبیا ترسی غیر واقعی، شدید و طولانی مدت از یک شی، شخص، حیوان یا موقعیت است. فـوبیا نوعی اختلال اضطراب است. شخصی که فوبیا دارد یا سعی می کند از چیزی که ترس ایجاد می کند فرار یا اجتناب کند یا آن را با اضطراب و پریشانی فراوان تحمل می کند. بعضی از فوبیا ها بسیار خاص و محدود هستند.

برای مثال، یک شخص ممکن است فقط از عنکبوت یا گربه بترسد. در این مورد، شخص با دوری کردن از چیزی که می ترسد، نسبتاً بدون اضطراب زندگی می کند. بعضی دیگر از فوبیا ها در مکان ها یا موقعیت های گسترده تر دردسرساز می شوند. برای مثال، علائم ترس از ارتفاع می تواند با نگاه کردن به بیرون از پنجره اداره یا با رانندگی روی پل های مرتفع بروز کنند. ترس از فضاهای محصور یا تنگنا هراسی می تواند با سوار شدن به آسانسور یا استفاده از دستشویی های کوچک تشدید شود. افرادی که این فوبیا ها را دارند ممکن است نیاز به ایجاد تغییرات چشمگیر در زندگی خود باشند. در موارد شدید، فوبیا ممکن است عامل تعیین کننده در ناکارآمدی ها در اشتغال، محل کار، مسیر رانندگی، فعالیت های اجتماعی و تفریحی، یا محیط خانه شخص باشد.

علائم فوبیا چیست؟

علائم شناختی، علائم هیجانی، رفتاری و بدنی چهار دسته علائم فوبیا هستند؛ البته هر کسی که فوبیا دارد، لزوما هر چهار علامت را با هم ندارد. علائم شناختی این است که فرد مدام به این موضوع فکر می کند که نکند با آن چیزی که می ترسد، مواجه شود؛ مثلا در خیابان تاریکی، حرکتی ناگهانی را پشت سر خود احساس می کند. فکر می کند «این یک کیف زن است» و میخکوب می شود.

علائم دسته بعد، هیجانی است. عواطف فرد مثل احساس دلشوره هم چنین اضطراب، نگرانی، ترس، وحشت زدگی در این دسته قرار می گیرند. علائم بدنی هم داریم که خودش به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم می شود. علائم درونی با افزایش ضربان قلب و تپش قلب بروز می کند، اما علائم بیرونی مثل برافروختگی صورت یا لرزش دست است. افراد نسبت به علائم هیجانی خود آگاه ترند و آن ها را بیشتر متوجه می شوند. هرقدر علائم بیشتر باشد، فوبیا شدیدتر است. هرقدر علائم آشکارتر باشد، یعنی شدت ترس و فوبیا بالاتر است. یک سری علائم رفتاری هستند؛ یعنی ممکن است بدنشان در شرایطی مانند حالت آماده باش یا جنگ و یا گریز قرار بگیرد.

همه افراد در سنین کودکی ممکن است فـوبیا را تجربه کنند. خیلی از بچه ها ترس از تاریکی یا تنها ماندن را دارند. به مرور زمان که از نظر سنی و عقلی رشد می کنند این ترس ها از بین می رود و نیازی هم به درمان ندارد، اما در یک سری افراد ممکن است علائم باقی بماند؛ پس باید درمان بشوند؛ مثلا افرادی هستند که اصلا از خانه هم خارج نمی شوند که این افراد قطعا به درمان و معالجه احتیاج دارند. بطور کلی علائم فوبیا عبارتند از:

• احساس بیش از اندازه، ناراحت کننده و مداوم ترس یا اضطراب که با شی، فعالیت یا موقعیت خاصی بروز می کند.

• احساسات یا غیر منطقی هستند یا نا متناسب با تهدیدات واقعی.

• اجتناب و دوری از شی، فعالیت یا موقعیتی که فوبیا را تشدید می کند. چون افرادی که فوبیا دارند تشخیص می دهند که ترس آنها بیش از اندازه است، اغلب از علائمی که دارند خجالت می کشند. برای جلوگیری از شرم یا علائم اضطراب آنها از موارد تشدید کننده فوبیا دوری (فرار) یا اجتناب می کنند.
• علائم جسمی مرتبط با اضطراب. این علائم می تواند شامل لرزش، تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، سرگیجه، تهوع یا علائم دیگری باشند که منعکس کننده پاسخ بدن نسبت به اضطراب های شدید تر است.

درمان فوبیا چیست؟

بنابر تحقیقات انجام یافته درمان رفتاری – شناختی تاثیر زیادی در درمان فوبیا دارد که در اضطراب های شدیدتر ممکن است از دارو درمانی نیز کمک بگیریم. گاهی فوبیا ها در تجربیات قبلی ما ریشه دارد. یعنی علت ترس از پرنده به علت نوک زده شدن به هنام کودکی است. در درمان رفتاری – شناختی به فرد کمک می شود تا از تکنیک های کارآمدی در حضور درمانگر استفاده کنند.

یک دسته دیگر رفتاردرمانی است که از تکنیک های کارآمدی در درمان فـوبیا استفاده می کنند مثل تکنیک «مواجه سازی». به این صورت که به فرد کمک می کنند با ترسش مواجه شود؛ البته اشکال ترس ها با هم متفاوت هستند، مثلا فردی که ترس از فضاهای بسته دارد و از سوار شدن به آسانسور می ترسد ممکن است تا درب آسانسور را می بیند ترسش شروع شود. فردی دیگری ممکن است با رفتن داخل آسانسور این حس را تجربه کند. فرد دیگری ممکن است حتی از رفتن به ساختمان هایی که آسانسور دارند اجتناب کند؛ پس بنابراین تکنیک مواجه سازی در افراد مختلف متفاوت است. در درجه اول باید میزان ترس بررسی و ارزیابی شود و یک طرح درمان طرح ریزی شود.

فیلم مصاحبه تلویزیونی در مورد وسواس فکری